Onderzoeksrapport

Instituut voor Media en Informatie Management
Trends
C610
Onderzoeksrapport
CV201C
Brigitte Burger, Caroline Bajetto, Nabil Boufarra, Mandy Plugge, Sander Vonk
Tutor: Edda Ton
Docent Vincent Albers

16 mei 2007


Inhoud
1 Inleiding 5
2 Rituelen 7
2.1 Rituelen 7
2.2 Rituelen rond “de dood” niet langer meer taboe 7
2.3 Individualisme 7
2.4 Gemak en kwaliteit 8
3 Doelstelling 9
4 De doelgroep 10
5 Primair onderzoek 13
5.1 Het interview 13
6 Dienst 16
6.1 De dienst 16
6.2 Concept 16
6.3 Verzekering 16
6.4 Producten 16
6.5 Rol internet 17
6.6 Kosten 17
7 Conclusie 18
Bronnenlijst 19


1 Inleiding

In het boek “De toekomst van God” van Adjiedj Bakas staat het volgende beschreven: ”De wijze waarop je een religieuze of spirituele ervaring kunt hebben, hoeft niet meer uitsluitend gebaseerd te zijn op de georganiseerde kerken en andere gevestigde religieuze instituten. Religie en spiritualiteit kan je zelf vormgeven, samenstellen en bepalen”. Deze woorden vormen een goed begin voor het creëren van een product en/of dienst. Het onderwerp waarin we ons gaan verdiepen is
“uitvaart rituelen”.

Bij rituelen wordt er snel gedacht aan godsdienstige activiteiten. Daarom moeten we grondig onderzoek doen naar trends en ontwikkelingen omtrent het onderwerp “rituelen”. Het onderzoek bestaat uit een primair en secundair onderzoek, enerzijds interviews en anderzijds informatie ingewonnen van het Internet.

In dit verslag zal aan de hand van het onderzoek naar verschillende trends en ontwikkelingen, een product en/of dienst worden ontwikkeld dat precies aansluit op de gekozen doelgroep in deze tijd of in de toekomst.

2 Rituelen

2.1 Rituelen
Voor mensen onder de leeftijd van 50 moeten we een product of dienst ontwikkelen dat onder het onderwerp “rituelen” valt. Bij rituelen denkt men meestal direct aan godsdienstige activiteiten die zich iedere keer voordoen op traditionele wijze, maar in werkelijkheid zijn rituelen: uitingen van mens of dier, die in bepaalde omstandigheden herhaald worden. Deze uitingen kunnen bestaan uit enkele elementen maar ook uit een heel scala aan verschillende elementen. Zo kan een blokje om voor het slapen gaan een vaste gewoonte zijn. Als men gaat denken dat men zonder dat blokje om niet goed zal kunnen slapen, dan wordt het een geritualiseerde gewoonte. Rituelen zijn heel belangrijk. Het vertrouwde karakter van het ritueel is van belang, zowel voor een individuele persoon, die zich erdoor op zijn/haar gemak voelt, als voor een samenleving, waarbinnen de (gedeelde) rituelen een bindmiddel tussen de personen zijn.

2.2 Rituelen rond “de dood” niet langer meer taboe
Rituelen begeleiden de mens bij het komen en het gaan. Het versterkt het gevoel van saamhorigheid, helpt de mens om met de hogere werkelijkheid om te gaan en geeft houvast in crisissituaties. Het omgaan met afscheid nemen, sterven en dood is in onze samenleving drastisch aan het veranderen. Je ziet steeds vaker mensen die zelf actief betrokken willen zijn bij de manier waarop zij afscheid nemen van hun dierbare overledene. Men is er sterk van overtuigd dat eigen beslissingen ook goed zijn: Hoe vullen we de laatste dagen in? Op welke muziek kunnen we onze gevoelens van woede en verdriet verwerken? Hoe kan men dat op een persoonlijke manier uitdrukken en aan hun eigen levensovertuiging? Hoe geeft men vorm aan een uitvaart tussen kerk en niets? Volgens A. Bakas zijn rituelen door de komst van New Age een nieuwe weg ingeslagen. De verwachting is dat met deze trend mensen alleen die elementen kiezen die hen aanspreken, maar toch vasthouden aan hun geloof. Hierbij denken wij aan de manier hoe een uitvaart wordt verzorgd door mensen uit verschillen landen en culturen totaal op maat verzorgd. Een product of een dienst die men naar de mensen moet brengen in plaats van dat de mensen er zelf naartoe gaan.

2.3 Individualisme
Uit onderzoek van redacteuren en schrijvers E.G. hoekstra en R. Kranenborg heeft individualisme bij autochtone Nederlanders invloed gehad op de invulling van rituelen: de persoonlijke keuze is veel belangrijker geworden. Op vakantie zien ze hoe in andere landen met de dood wordt omgegaan. Ook is er veel media-aandacht: boeken, series en documentaires op televisie. Tijdschriften als Doodgewoon kwamen op en boeken als Zand erover?
Bij allochtone Nederlanders lijkt die ontwikkeling zich minder of zelfs geheel niet voor te doen. Dit is een reactie op de geïndividualiseerde maatschappij, waarin zij de grenzen van hun eigen gemeenschap proberen te bewaken.
2.4 Gemak en kwaliteit
Een zeer belangrijk aspect van het product is het gemak. Onze doelgroep is het meeste van de tijd op het werk, in de sportschool of thuis. Door hun drukke schema vinden ze het prettig als je ze informatie toestuurt wat direct wordt verwezen naar een website. Onze doelgroep is voornamelijk hoogopgeleid en hechten veel waarde aan kwaliteit en weten ook of iets van kwaliteit is of niet. Wat betreft uitvaart rituelen moeten we de doelgroep niet te veel overreden met informatie over “de dood”, maar over hun levensstijl en hoe hun naasten hun zien als persoon. Voor onze doelgroep is het zeer van belang dat het product/dienst makkelijk te gebruiken is zonder dat men veel extra’s moet verrichten. Ze hechten veel waarde aan kwaliteit, zijn trouwe merkgebruikers, maar ook bereid extra te betalen voor goede kwaliteit, maar ook een beetje onzeker. Zij willen graag geïnformeerd worden en willen graag een goede vriendenkring opbouwen en daarnaast klaarstaan voor hun gezin.

3 Doelstelling
Overledenen hebben recht op een uitvaart die past bij hun persoonlijke opvattingen en de manier waarop ze hebben geleefd. Dit sluit aan bij de ontwikkelingen in de samenleving waarin mensen een steeds grotere vrijheid krijgen om persoonlijke levenskeuzen te maken. Toch is het lang niet voor iedereen duidelijk welke keuzen men nu precies heeft bij een uitvaart.
Daarnaast zijn Nederlanders niet goed op de hoogte van de uitvaartwensen van hun partner. Nabestaanden weten niet wat ze moeten kiezen. Sommige mensen vragen zich nog steeds af of hun partner de uitvaart zo had gewild. Slechts één op de zeventig personen zou de juiste keuzes maken. Meer dan 40% weet niet welke keuzes de partner zou maken als het gaat om bloemen, kist en kleding.
Aan de hand van deze informatie hebben wij een primaire en secundaire doelstelling geformuleerd:


Primaire doelstelling:
“ Binnen een jaar moeten personen in de leeftijd 25 t/m 49 jaar of de nabestaanden zelf een persoonlijke uitvaart online kunnen regelen.”

Secundaire doelstelling:
“Binnen een jaar moeten 35 procent van de partners in de leeftijd van 25 t/m 49 jaar op de hoogte zijn van elkaars persoonlijke uitvaartwensen online”.

4 De doelgroep

Wij hebben gekozen om onze doelgroep af te bakenen tot volwassenen in de leeftijd van 25 tot en met 49 jaar. Wij hebben gekozen voor deze doelgroep, omdat uit ons onderzoek naar de doelgroep is gebleken dat autochtone Nederlanders hun uitvaart zelf willen personaliseren, dus op maat verzorgd willen hebben. Verder zijn ze niet goed op de hoogte van de uitvaartwensen van hun partner. Slechts één op de zeventig personen zou de juiste keuzes maken. Mensen met een hoge opleiding lijken bewuster bezig met hun uitvaart en hebben duidelijk voor ogen wat zij willen. Bij allochtone Nederlanders staat al vast wat voor handelingen er moeten worden verricht bij het overlijden van hun dierbaren. Zij houden zich strak aan de standaard uitvaartrituelen en willen daar niet van afwijken. Opmerkelijk is dat vooral jongeren en senioren een sterke behoefte hebben aan een sobere traditionele uitvaart: geen bijzondere wensen, geen bloemen.

Een onderzoek van de Universiteit van Tilburg blijkt dat wat mensen willen direct samenhangt met hun levensovertuiging. Volwassenen zien steeds minder heil in instituties en routines. Zij zijn steeds minder geneigd de uitvaart uit handen te geven aan de professionals, maar die in eigen hand te nemen, met hun eigen inzichten en opvattingen als leidraad. In aansluiting daarop en tevens passend in het streven naar een persoonlijke uitvaart, wordt de rode draad bij de uitvaart gevormd door de levensgeschiedenis van de overledene. Op het terrein van de levensbeschouwing is dan de vaststelling belangrijk dat mensen niet zozeer ongelovig zijn geworden, maar wel anti-institutioneel. Mensen geloven in ‘iets’, maar zij vullen zelf in wat dat inhoudt. Zij raken verwijderd van het instituut kerk, maar zij zijn wel religieus te noemen.
Mensen willen bovendien steeds meer zeggenschap over hun eigen afscheid, en dat van hun dierbaren. De kerk of uitvaartmaatschappijen worden gewantrouwd omdat die te weinig persoonlijke belangstelling voor de overledene zouden hebben. Naar aanleiding van de wensen van onze doelgroep is er dus een goede reden om product of dienst te bedenken.

Bosschenaar Gaby Westelaken (40). “Natuurlijk zou ik het liefst in de St. Jans kathedraal begraven willen worden. Maar ik wil geen pastoor boven mijn kist die mijn naam plotseling vergeet omdat hij mij nooit gekend heeft. En ik wil mijn eigen muziek en verhalen van mijn familie en vrienden. En dat mag niet in de kerk.”
Bron: Trouw

Wat er ook tijdens ons onderzoek naar de doelgroep naar voren is gekomen, is het gebruik van internet. De doelgroep 25 tot 49-jarigen valt volgens volger van digitale trends “Frankwatching” onder gebruikerstype “de productiviteitverbeteraars”. Productiviteitsverbeteraars houden van technologie omdat die ervoor zorgt dat ze productiever zijn. Zowel thuis al op het werk. Maar verder dan dat gaat de liefde niet, de productiviteitverbeteraar is te druk -met zijn baan en/of het gezin- om zich te verdiepen in bijvoorbeeld de blogsfeer en ook een video kijken op de mobiel of laptop doen zij niet.

Concluderend kunnen we dus vaststellen dat deze doelgroep hun geld goed kan besteden, maakt gebruik van internet, hebben geen tijd om trends en ontwikkelingen bij te houden. Hetgeen wat het meest opvallend is, is dat deze doelgroep vaak geëntertaind wilt worden, omdat zij zelf geen tijd hebben om dit zelf te gaan opzoeken. Dit betekent dat wij een grote doelgroep kunnen aanspreken en vooral kunnen inspelen op de behoefte door hen te voorzien van informatie.
Uit het onderzoek van het CBS is gebleken dat de levensfase van 25 tot 49 jaar als ‘het spitsuur van het leven’ geldt. In deze fase krijgen veel mensen kinderen en combineren zij vaak werk met zorgtaken. Van de 25–49-jarigen met een kleine baan is 87 procent vrouw. Zij hebben vaak een partner en kinderen. De 25–49-jarigen met een kleine baan werken veel in huishoudelijke en verzorgende beroepen. Verder blijkt uit onderzoek van Centraal beheer Achmea dat de grootste groep mensen die de begrafenis of crematie feestelijk wil maken, tussen 25 en 49 jaar is en een niet-christelijke achtergrond heeft.
Aan de hand van deze informatie hebben wij een goede dienst bedacht om in de behoefte van de doelgroep te voorzien.


5 Primair onderzoek

Wij hebben eerst secundair onderzoek verricht en daarna primair onderzoek. Hierbij hebben we vooral gebruik gemaakt van boeken en Internet. Wij hebben veel informatie gezocht over uitvaart rituelen nu en in de toekomst. Aan de hand hiervan kunnen wij kijken hoe we kunnen inspelen op de behoefte van de doelgroep die zich op het gebied van uitvaart rituelen.

5.1 Het interview
Hierna hebben wij primair onderzoek verricht door middel van het afnemen van interviews met personen uit verschillende culturen en beroepen. Het doel hiervan is om te achterhalen hoe onze doelgroep denkt over uitvaartrituelen en waar zij voornamelijk behoefte aan hebben, hoe professoren en begrafenisondernemers denken over uitvaart rituelen van tegenwoordig, en wat de nieuwste trends zijn op gebied van uitvaartrituelen .

Wij hebben ieder 1 interview afgelegd onder onze doelgroep om er achter te komen hoe uitvaartrituelen worden verricht per cultuur: Marokkaanse, Nederlandse, Surinaamse, Italiaanse en Molukse uitvaartrituelen.
Ieder cultuur heeft een eigen invulling van het begraven en de ceremonie er om heen.
Wat vooral opvalt bij de autochtone Nederlanders is dat de uitvaart door direct familieleden wordt verzorgd. Vooral bij Marokkaanse, Surinaamse en Molukse uitvaartrituelen wordt er niet afgeweken van de traditionele uitvaart. Bij Marokkaanse rituelen heeft dit voornamelijk te maken met het geloof, maar bij Surinamers en Molukkers heeft dit te maken met saamhorigheid met de familie en de laatste eer die men aan de overledene kan bewijzen. Verder wordt er niet zo zeer gerouwd, maar gefeest, want zij zijn als het ware blij voor de overledene dat hij/zij gaat rusten en veilig bij God terecht komt. Wat ook opviel is dat Nederlandse en Italiaanse uitvaartdiensten meer de nadruk leggen op een persoonlijke uitvaartdienst, ook wel met een religieuze achtergrond. Zij zijn de enige groep die wel willen en kunnen afwijken van de traditionele uitvaartrituelen en zouden het ook wel anders gewild hebben.

Uit het interview met de begrafenisondernemer is opgevallen dat hij het veel drukker heeft, omdat men meer eisen stelt aan de begrafenis van hun dierbare overledene. Eerst hadden zij een vast schema, maar tegenwoordig regelen mensen bijna alles zelf. Hij hoeft bijvoorbeeld (bijna) niet meer te helpen bij het uitzoek rouwkaarten, uitvaartkisten, rouwcentrum etc. Ook de manier waarop men afscheid wilt nemen bepaald men tegenwoordig zelf. Volgens hem zijn de mogelijkheden om een uitvaart persoonlijk te maken groot. Dit blijkt ook uit de gemaakte keuzes. Uitvaartkisten in alle kleuren van de regenboog of een zelfbeschilderde kist. Een boek mee in de kist of foto's. Een voetbalshirt of een net pak. Hoe meer mogelijkheden er zijn, hoe meer keuzes nabestaanden moeten maken. Hij adviseert mensen dat het verstandig is hier vroegtijdig met elkaar over te praten.

Het interview met professor M. van Leeuwen is dat er sprake is van New Age.
57 procent van de Nederlanders is buitenkerkelijk. Het lijkt alsof de rest van de Nederlandse bevolking zich bezighoudt met “New Age”. Hierin hebben energie, verstand, religie, ziel, Oost en West, kosmos en aarde alles met elkaar te maken. Men is vooral bezig met zichzelf, zich spiritueel ontwikkelen, maar New Age wordt ook gebruikt door mensen om andere mensen te helpen. Door bijvoorbeeld accupunctuur wordt geprobeerd de shockerende gevolgen van een auto-ongeluk weg te nemen.
New Age bloeit op in een tijd dat mensen vinden dat de traditionele religies niet meer voldoening brengen. Kenmerkend voor de New Age is het netwerk. Het heeft geen specifiek geloof, geen leerstelling. Een dergelijk netwerk is degelijk en flexibel, het neemt gemakkelijk nieuwe invloeden in zich op. Bij New Age geldt als het voor jou goed of waar is, dan is het zo. Dus zo heeft iedereen zijn eigen invulling van New Age. Waarheid geldt dus alleen wanneer het iemand uitkomt en dat is waar men zich bij uitvaartrituelen meer mee bezig houdt. Zij kiezen zelf uit wat voor hen belangrijk is. Daarbij kiezen zij als gelovigen welk godsdienstig gebaar voor hen veel waarde heeft. Wij vroegen haar ook of er sprake is van een monocultuur. Wat ons opviel is dat het afwijzen van culturele diversiteit niet alleen betekent dat aan allochtone culturen ontleende normen en waarden niet worden gehonoreerd, maar zelfs dat men hiervoor niet wil openstaan. Mensen van niet Westerse afkomst behouden zich erg aan hun eigen cultuur. Ze staan niet open voor normen en waarden van een andere cultuur en zo ook bij hun uitvaart. Al eeuwenlang zijn er de tradities rondom de uitvaart en deze blijven ongewijzigd. Dit is gebleken uit het primair onderzoek dat verricht is.De enige cultuur die we wel zien veranderen is de Westerse cultuur. Zij staan juist wel open voor rituelen, normen en waarden uit andere culturen. Dit komt niet alleen doordat Nederland steeds multicultureler wordt, maar ook omdat Nederlanders steeds vaker een relatie aangaan met iemand uit een andere cultuur en veel activiteiten individueel verrichten.



6 Concept

6.1 De dienst
De uitvaart wordt steeds persoonlijker. Tegenwoordig gaat het niet meer om het stilstaan van iemands overlijden maar om het leven van die persoon. Hoe was hij? Waar hield hij van? Wat waren zijn hobby’s? Elementen die worden toegevoegd aan de uitvaart. Elementen die zijn samengekomen uit diverse culturen.

6.2 Concept
Mensen kunnen hun persoonlijke uitvaart van begin tot eind laten vastleggen via internet. Aan alles is gedacht. Van de soort kist tot de bloemen, van de muziek tot de catering. Ook wordt er rekening gehouden met diverse culturen omdat rituelen hier erg belangrijk zijn.

Van de voorbereiding tot de uitvaart is het bedrijf betrokken bij de klant. Als voorbereiding is er natuurlijk het samenstellen van het concept. Het concept bestaat uit de persoonlijke wensen van de klant. De klant krijgt hier later een schriftelijke bevestiging van. Wijzigingen tussendoor is mogelijk. De klant kan via een inlogcode op zijn persoonlijke site komen. Partners kunnen zich samen inschrijven, zodat zij op de hoogte zijn van elkaars persoonlijke wensen. Als de desbetreffende persoon is overleden wordt het bedrijf daarvan op de hoogte gesteld. Het is dan van groot belang dat de familieleden zo snel mogelijk op de hoogte worden gesteld van de wensen van de overleden persoon.
Na de uitvaart zal het bedrijf contact opnemen met de familie om na te vragen of de uitvaart naar wens is verlopen, dit hoort bij de nazorg van onze dienst.

6.3 Verzekering
Voor mensen die nog geen uitvaartverzekering hebben afgelost biedt de site ook de mogelijkheid er één af te sluiten. Hiervoor wordt samengewerkt met een verzekeringsmaatschappij met het beste pakket voor een mooie prijs. In die pakketten valt onder andere de verzekering om kosten te dekken voor een begrafenis in land van herkomst. Een multiculturele verzekering dus. Dit is vooral belangrijk voor moslims. Hierdoor wordt een grotere doelgroep bereikt.

6.4 Producten
Op de site worden ook diverse producten weergegeven. Er kan gekozen worden uit soort kist, rouwkaarten, grafmonument, urnen, kunst, soort vervoer en wat voor catering. Als men een keuze heeft gemaakt, kan het product ook weer persoonlijker worden gemaakt. Zo kan een groot Ajax fan een kist willen met daarop het logo van Ajax. Ook het grafmonument kan digitaal met een persoonlijke boodschap.

6.5 Rol internet
Internet speelt een belangrijke rol voor deze dienst. De klant kan namelijk via het internet laten vastleggen wat zijn wensen zijn en er eventueel producten al uitzoeken.
Door middel van een inlogcode kan de klant later op zijn persoonlijke pagina inloggen om eventueel dingen te wijzigen.

Daarnaast biedt de site ook een unieke dienst via het internet aan. Familieleden zijn erg belangrijk en spelen bij de uitvaart een grote rol. Vooral in de niet Westerse cultuur. Veel van deze familieleden wonen niet in Nederland. Doordat niet iedereen financieel in staat is om naar Nederland over te vliegen voor de uitvaart, biedt de site uitkomst. De site biedt de mogelijkheid om de uitvaart via het internet te volgen. Hierdoor zijn de familieleden in het buitenland toch betrokken bij de uitvaart en zou het beter kunnen helpen bij de rouwverwerking. Daarnaast kan de persoon in kwestie een zijn persoonlijke wens ook vastleggen op camera en deze uploaden en aan zijn/haar profiel aanpassen. Dit kan een boodschap voor het overlijden zijn of voor na het overlijden. Hier kan men zelf voor kiezen.

Van te voren kan deze optie worden vastgelegd. Wanneer men zich voor deze dienst aanmeld, krijgt de familie een inlogcode. Op de dag van de uitvaart kan men zich aanmelden via de inlogcode waarna de uitvaart kan worden gevolgd van begin tot eind. Deze dienst brengt wel extra kosten met zich mee.

6.6 Kosten
De klant betaalt eenmalig inschrijfkosten. Daarnaast bepaald de klant zelf hoeveel hij uitgeeft aan de hand van de keuze die hij maakt. De kosten voor de verzekering worden uiteraard aan de betreffende verzekeringsmaatschappij overgemaakt. Als tussenpersoon ontvangen wij een kleine percentage daarover.

7 Conclusie

Rituelen zijn onmisbaar tijdens een overlijden. Rituelen zijn meestal van oudsher al bepaald, maar toch is er een verandering gaande in Nederland. De vele culturen in Nederland zorgen voor invloeden in de Nederlandse rituelen. En niet alleen dat. Ook de individualisering speelt een grote rol in deze trend. Mensen hebben wensen wat betreft hun uitvaart. Het wordt meer persoonlijker en met invloeden van buiten Nederlands. Mensen praten meer over de dood, het is geen taboe meer. Daarbij is er de opkomst van de New Age. Mensen hebben geen vertrouwen meer in traditionele religies en leven dus minder de regels na van die religies. En de traditionele rituelen veranderen dus ook. Bijkomend feit is ook dat Nederlanders niet weten wat de wensen van hun partners zijn wat betreft de uitvaart.

Met bovenstaande gegevens en met het gegeven dat alles via internet vindbaar is, hebben wij een dienst ontwikkeld. Via internet is alles te vinden over begrafenissen. Men kan via internet een complete uitvaartverzekering afsluiten. Maar het is niet mogelijk om via internet een persoonlijke uitvaart te regelen, geheel naar iemands wens. Dus willen wij een dienst ontwikkelen op internet dat het mogelijk maakt om via internet een uitvaart te regelen/organiseren. Met alles erop en eraan. Van persoonlijke wensen tot het afsluiten van een uitvaartverzekering tot het mogelijk maken om in andere landen de uitvaart te volgen. De doelgroep is van 25 tot en met 49. Voor deze groep is gekozen omdat zij zelf hun uitvaart willen regelen van begin tot eind.

Met onze dienst willen wij onze doelgroep tegemoet komen in hun wensen. Ze willen alles zelf in eigen handen hebben en daarbij spelen wij goed in op de trend individualisme.


Bronnenlijst
Uitvaartmedia (2007), Aspecten van een uitvaart, Geraadpleegd op: 6 mei 2007, van:
http://www.uitvaartmedia.com/

De toekomst van god (2007), Boek van A.Bakas, Het geloof komt weer terug. Geraadpleegd op: 12 mei 2007, van:
www.detoekomstvangod.nl

Moaweb (2007) Het geloof komt weer terug. Geraadpleegd op: 12 mei 2007, van:
http://www.moaweb.nl/bibliotheek/digitale-clou-s/clou-27/clou-27_de-toekomst-van-god.pdf

Uitvaarthulp (2006) Partners kennen elkaars persoonlijke uitvaartwensen niet. Geraadpleegd op: 11 mei 2007, van:
http://uitvaarthulp.wordpress.com/2006/08/15/centraal-beheer-achmea-bericht/

Uitvaart (2007) Trends uitvaart rituelen Geraadpleegd op: 13 mei 2007, van:
http://www.uitvaart.nl/index.php?s_page_id=27


Trouw (2007) Persoonlijk boodschap bij een begrafenis. Geraadpleegd op: 13 mei 2007, van:
http://www.trouw.nl/deverdieping/overigeartikelen/article708738.ece/Boodschap_over_het_graf

Uitvaartkompas (2007) Uitvaart in verschillende culturen Geraadpleegd op: 13 mei 2007, van:http://www.uitvaartkompas.nl/themes/mei/content/cultuur.php


NRC (2000). Het doe-het-zelf geloof. Geraadpleegd op: 15 mei 2007, van:
http://www.nrc.nl/W2/Lab/HAL11/welkom.html


Wikipedia (2007). New Age. Geraadpleegd op: 15 mei 2007, van:
http://nl.wikipedia.org/wiki/New_Age

Skepsis (1996). De Hemelse Hype. Geraadpleegd op: 15 mei 2007, van:
http://www.skepsis.nl/new-age.html

Telegraaf (2007) Nederlander_wil_feest_na_uitvaart. Geraadpleegd op: 17 mei 2007, van:
http://www.telegraaf.nl/binnenland/48218611/Nederlander_wil_feest_na_uitvaart.html

Cultuurwijzer (2006) Uitvaart in verschillende culturen. Geraadpleegd op: 18 mei 2007, van:
http://www.cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/i000172.html

Nederlands rituelen

In veel grote Nederlandse gemeente is de verkerkering duidelijk te zien. In kleinere gemeenten is dit minder. Ongeveer veertig procent van de Nederlandse bevolking rekent zichzelf niet tot een kerkelijke groep (bron CBS, 2004). Oorspronkelijk behoren de Nederlanders tot het Christendom, voornamelijk protestants. Een groot deel van de autochtone Nederlanders gelooft nog wel dat er ‘iets’ na de dood is.

Voorbereiding
Er heerst nog steeds het beeld van een begrafenis met een kopje koffie en een plakje cake. In de praktijd is dit anders. Waar vroeger de uitvaartondernemer alles regelde en de familie een aantal keuzes voorgeschoteld kreeg. Kiezen veel mensen nu voor een persoonlijkere uitvaart. Er wordt dus wel degelijk nagedacht over de begrafenis. Voor veel mensen is er dan ook de vraag: begraven of cremeren? In 2003 werden er voor het eerst meer mensen gecremeerd dan begraven.
De avond voorafgaand aan de begrafenis houden de nabestaanden meestal een mis ter nagedachtenis aan de overledene. Dit is meestal in het mortuarium of bij de overledene thuis. Er is dan de mogelijkheid om de familie te condoleren.

De uitvaart
Tijdens een begrafenis worden alle onderdelen zo persoonlijk mogelijk gemaakt. Van welke kleuren en bloemen hield de overledene en naar welke muziek luisterde hij of zij. Ook bevinden zich meestal foto’s van de overledene en andere eigendommen zich bij de kist.
Tijdens de uitvaartdienst gaat de predikant in op het leven van de overledene. Hij haalt daarin de hoogte- en dieptepunten uit het leven aan. Dit gaat samen met het oplezen van bijbelteksten. De kist wordt meestal door nabestaanden vergezeld naar de kerk.

Na de begrafenis
Op verjaardagen en de sterfdag van de overledene wordt er vaak een mis opgedragen, daarin wordt speciaal voor de overledene en eventuele andere overleden familieleden gebeden.

Italiaanse rituelen

De tijd rond om het overlijden binnen een Italiaanse familie is nooit hetzelfde. Elke familie heeft behoefte aan iets anders. De grote lijnen komen bij alle Katholieken wel overeen en Italië bestaat voornamelijk uit Katholieken. Er is dan nog wel één groot verschil, zo regelt bij een Eucharistieviering een gewijd priester alles, is de afscheid bij op een andere plek dan kan iedereen dit regelen. Meestal zijn het de directe familieleden die alles regelen zoals de ouders, kinderen of de echtgeno(o)t(e). Verder zijn alle familieleden, vrienden, collega’s en bekenden aanwezig bij de begrafenis.

De voorbereiding
De opbouw van de uitvaart verschilt per gezin. Er zijn meestal afspraken gemaakt binnen het gezin, mocht de tijd aanbreken, hoe zij zelf de uitvaart willen. Deze afspraken kunnen jaren van te voren al gemaakt zijn. Komt het overlijden onverwachts dan bepaalt het gezin een gepaste uitvaart. De directe familieleden en beste vrienden regelen de uitvaart van de overledene.

De uitvaart
In Italië wordt de overledene afgehaald door de hulppriesters, de voorgangers. Vervolgens brengen zij de overledene naar een centrale plaats in een afgesproken ruimte. Wanneer alle uitgenodigden hun plaats hebben genomen wordt de dienst geopend met een welkom en met gedichten. Hierna is er gelegenheid om toespraken te houden. De afscheid zal dan door een ieder genomen worden. Dit kan met een symbool als kaarsen, gewijd water en waxinelichtjes. Persoonlijke voorwerpen die voor de overledene belangrijk waren kunnen ook bij het afscheid gebruikt worden. Het wijwater sprenkelt de priester over de overledene om deze te zegenen.

Na de zegening vertrek een ieder naar de begraafplaats. Cremeren komt nog niet vaak voor, het zijn voornamelijk begrafenissen. Er vindt nog een gelegenheid plaats om met persoonlijke elementen van de overledene afscheid te nemen. Vervolgens wordt de doodskist geplaatst bijde gereserveerde ruimte. Gebruikelijk is op de 4 hoeken van de kist iets van het beroep te plaatsen van de overledene, bijvoorbeeld broodjes van de bakker, vlees van een de slager of gereedschap (bijvoorbeeld een stethoscoop) van een dokter. De kist kan dan dalen in de gereserveerde ruimte. De directe familieleden strooien aarde over de kist om het lichaam toe te dekken en terug te geven aan de moederaarde. De dierbaren nemen het laatst afscheid.

Na de begrafenis
Na de begrafenis komen de uitgenodigden bij één en praat over de herinneringen die zij hebben van de overledene. Zij eten en drinken wat en vertrekken na een afgesproken tijd. Bij de meeste families komen na een jaar de meeste weer bijeen om gezamenlijk het graf te bezoeken, te onderhouden en bloemen daar neer te leggen. Van een rouwproces kan niet gesproken worden, dat is persoonlijk. Iedereen rouwt op een andere manier. Bepaalde families feesten na een huilbui en andere rouwen een maand en elke opkomend jaar dezelfde maand.

Marokkaanse rituelen

Rituelen bij overlijden in Nederland
Als de overledene een natuurlijke dood is gestorven dan wordt hij of zij gewassen. Dit gebeurt door mannen als de overledene is en als het een vrouw wordt zij gewassen door vrouwen. Na de wassing wordt de overledene in een kist naar de moskee gebracht. Daar wordt voor diegene gebeden. Tijdens het gebed wordt het allerbeste gewenst voor de overledene in zijn leven na de dood. Daarnaast worden de nabestaanden gecondoleerd en getroost. Daarna gaat de kist met de overledene naar een Islamitisch centrum in Utrecht. Daar wordt de kist volgens bepaalde richtlijnen die in de Nederlandse wetgeving zijn vastgesteld afgesloten. De overledene wordt dan in een koelkast bewaard, totdat het vliegtuig vertrekt. Als de overledene in Marokko aankomt, wordt hij of zij direct begraven.
De nabestaanden geven ter nagedachtenis een herdenkingsfeestje. Dit gebeurt in het begin jaarlijks tot dat weer een naaste familielid overlijdt.


Rituele bij overlijden in Marokko
Als iemand overlijdt in Marokko moet diegene binnen 10 uur begraven worden. Tenzij er sprake is van moord of iets dergelijk dan mag het lijk twee tot drie dagen worden gehouden om te onderzoeken wat de doodsoorzaak is. Cremeren is verboden volgens de Islam. Ook in Marokko wordt de overledene gewassen en wordt in de moskee gebeden voor hem of haar. Wel is het zo dat diegene in een wit doek wordt gehuld. Niet in een kist. Zo wordt hij of zij ook begraven. Er is niet een echte voorbereiding. Dit is een traditie dat door de komst van de Islam is geïntroduceerd in Marokko. Iedereen weet wat hem te doen staat als een familielid doodgaat.
Na de begrafenis is een rouwperiode van 40 dagen. Dat wil zeggen dat er niemand mag trouwen in de familie in die 40 dagen of dat er andere feesten worden georganiseerd. Dat mag weer na de rouwperiode. Jaarlijks wordt ter ere van de overledene een feest georganiseerd waarbij alle vrienden van de overledene worden uitgenodigd om te eten. Dit wordt jaarlijks gedaan totdat weer een ander familielid overlijdt.

De reden van niet begraven willen worden in Nederland als Marokkaan zijnde
In Nederland worden graven na 20 jaar opnieuw gebruikt. Dat betekent dus dat iemand maar 20 jaar blijft liggen. Als er niet voor een volgend 20 jaar wordt betaald dan wordt het graf verwijderd. In de Islam is dit verboden. Dit wordt gezien als grafschennis. Een dode moet respect behandeld worden en dus ook het graf. Een overledene moet voor eeuwig in zijn graf blijven liggen.

De beschrijving van alle rituelen bij overlijden zoals hierboven is zoals de meeste Marokkanen deze uitvoeren. Het enige wat graag veranderd zou moeten worden is het wachten op het vliegtuig. Het duurt een week voordat de overledene in Marokko is. Terwijl het in Marokko gebruikelijk is om binnen 10 uur de overledene te begraven. Voor de rest moet er niks veranderd worden.

Surinaamse rituelen

Bij het overlijden in Surinaamse kringen worden bijna altijd dezelfde handelingen verricht. Er zijn Islamitische, Boeddistische, Protestant Christelijke, Rooms-Katholieke, Joodse en Creoolse Surinamers, en iedere groep heeft weer andere rouwrituelen. De meeste Surinamers zijn Christelijk en lid van het Evangelische Broedergemeenschap, maar daarbij komt er ook een gedeelte afgoderij bij kijken. Creoolse begrafenissen zijn in Suriname beroemd en uitbundig, waarbij de overledene vooraf wordt bewassen. Wanneer er iemand overlijdt zijn het de dichtbijzijnde familieleden die de begrafenis verzorgen, zoals de nichten, neven, ooms en tantes. Zij zorgen ervoor dat iedereen die de persoon heeft gekend, aanwezig is.

De voorbereiding
Surinamers bereiden zich meestal niet voor op de begrafenis. Zij vinden dat als het tijd is om te “gaan”, zij toch wel gaan met Gods wil. Meestal zegt men spontaan tijdens gesprekken wat er zou moet gebeuren als hij/zij zal overlijden. Surinamers vinden het namelijk heel gewoon om over de dood te praten, het is bij hen dus geen taboe. Als iemand plotseling zou overlijden, wordt dit sowieso door de familie verzorgt.

De uitvaart
In Suriname gaan de directe familieleden voordat de begrafenis plaatsvindt, naar het crematorium om te praten met de overledene over hoe ze zijn dood ervaren, wat voor persoon die persoon was en hoe ze samen in het leven hebben gestaan,want zij zijn ervan overtuigd dat hij/zij hen nog steeds kan horen. We hebben dan een kommetje met een bodempje water, waarin we eerst onze handen moeten nat maken en vervolgens , staande achter zijn/haar hoofd onze beide handen tegen zijn wangen aan moesten zetten. Hierna moeten we weer onze handen in het zelfde bodempje water wassen. Dit aanraken kan nog, omdat het lijk nog niet bewassen is. Bij het bewassen van het lijk gebruiken wij een mix van formaline, alcohol, glycerine en tabaksbladeren. Het ritueel duurt anderhalf tot vijf uur.
Bij een Creoolse begrafenis zingen wij voorafgaand rouwliederen tijdens een kerkdienst. Bij de begrafenis is iedereen in het wit gekleed en de naaste familie heeft een hoofddoek, een “anjisa” op. Bij de begrafenis gaat vaak een bazuinkoor of een trompettist voor. Veel Surinamers geven tijdens het leven aan dat zij dansend naar het graf gebracht te willen worden. Het is een oude gewoonte die keer op keer weer wordt gebruikt. Het wordt gezien als een troostgevende vorm van rouwverwerking, de nabestaanden worden zo ingenomen door het dansen zelf, dat we ons verdriet even vergeten.

Na de begrafenis
Onze rouwperiode is opgebouwd uit verschillende perioden. Het is gebruikelijk dat de familie na acht dagen en na zes weken na de sterfdag bij elkaar komt. Na zes weken komt iedereen weer bij elkaar en er wordt i.p.v. gehuild, gegeten, gezongen en gelachen.Hierbij wordt de kleding aangepast. De eerste acht dagen is die helemaal wit. Na veertig dagen draagt men een combinatie van zwart/wit. Vanaf die dag tot zes maanden na het overlijden mag naast het zwart-wit, ook de kleur paarsblauw gedragen worden. En na één jaar is de rouwperiode voorbij."

Molukse rituelen

Het overlijden is natuurlijk nooit leuk maar wordt binnen de Molukse kring niet als heel erg beschouwd. De ziel van de overleden persoon gaat namelijk naar God en dat mag gevierd worden. Niet letterlijk in de zin van een feest maar er wordt wel veel gegeten en gezongen tijdens een begrafenis.

De voorbereiding
De meeste Molukkers weten van te voren al wat voor begrafenis ze willen. Welke kleur kist, wie moeten er worden uitgenodigd, welke liedjes moeten er gedraaid/gezongen worden, etcetera. De directe familieleden regelen de gehele begrafenis. Daarnaast zijn er natuurlijk de gebruikelijke rituelen. Van de dag van overlijden tot de rouwdienst houden de kinderen vaak wake bij de overledene. De dag voor de begrafenis wordt er s’avonds een rouw/troostdienst gehouden, ook wel 'Malam Penghiburan' genoemd. De naaste familieleden zitten in een U-vorm om de kist heen waar de aanwezige hun kunnen condoleren en dit hun troost kan bieden. De kist staat vaak dan open. Er is koffie, thee en Molukse hapjes. Soms wordt er dan ook die nacht bij de overledene gewaakt.

De uitvaart
De uitvaart is een drukbezocht iets. Vele Molukkers uit het hele land komen naar de uitvaart. Het zijn niet alleen familieleden, vrienden, bekenden of collega’s maar ook pella’s (mensen van hetzelfde eiland). De mensen uit de gemeenschap zorgen dat deze mensen worden opgevangen. De dienst duurt vrij lang. Er is veel ruimte voor toespraken en er worden ook vele Molukse liedjes gezongen. Voordat de kist dicht gaat kunnen alle aanwezige afscheid nemen van het lichaam. Er is dan de mogelijkheid om eau de cologne over het lichaam te gooien. Daarna gaat iedereen naar buiten. Alleen de naaste van de overledene blijven achter. Zij nemen als laatste afscheid voordat de kist gesloten wordt. Buiten vormen mensen een erehaag, waar de kist doorheen de lijkwagen wordt ingedragen. Dan gaat de lijkwagen met de dominee voorop richting de begraafplaats. Onderweg gaat men langs het huis van de overledene. Zodoende kan de overledene afscheid nemen van zijn of haar huis. Op de begraafplaats loopt men in een stoet achter de kist aan naar de plek waar hij of zij begraven zal worden.
Op de plek waar de kist het graf ingaat worden nog enkele gebeden opgezegd. Daarna laat men de kist zakken. Alle aanwezige kunnen dan nog eenmaal langs de kist lopen en rozenblaadjes in het graf gooien. Je wenst de overledene dan “Selemat djalam”( goede reis ). Daarna gaat men het graf dichtgooien.

Na de begrafenis
Terug in de kerk is er koffie, thee en Molukse hapjes. Er worden dan dierbare herinneringen opgehaald. Vaak wanneer de dienst afgelopen is gaat de directe familie met het gezin van de overledene mee naar huis. Er wordt dan met zijn allen gegeten.
Vaak is het alleen de directe familie van de overledene die ieder jaar op de dag van overlijden langs het graf gaat om de plek netjes te maken en verse bloemen en planten te plaatsen.

De trend

Ons onderzoeksgebied betreft het onderwerp rituelen. Na het eerste onderzoek op trends met rituelen kom je al snel op rituelen rondom de uitvaart. Vroeger was de uitvaart iets eng, een taboe om over te praten, laat staan dat mensen er mee bezig waren. Mensen gingen dood, werden begraven en het leven ging gewoon weer verder.

Tegenwoordig is de uitvaart een normaal onderwerp, waar we dagelijks mee geconfronteerd worden. Niet alleen door het overlijden van een persoon maar ook worden we wekelijks geconfronteerd met reclame over een uitvaartverzekering. Wees voorbereid op uw dood en laat je familie goed achter is de achterliggende gedachte ervan. Doordat Nederland steeds meer multicultureel wordt, veranderd ook ons beeld rondom de dood. Iedere cultuur heeft zijn eigen rituelen en de westerse cultuur neemt dit over. De dood wordt zelfs steeds belangrijker en zijn er steeds meer mee bezig. Hoe kijken we er tegenaan, hoe willen wij dat onze begrafenis eruit ziet, hoe verloopt de rouwverwerking? De dood is niks eng en we doen er alles aan om de overledene in gedachte te houden.

Doordat ons beeld tegenover de dood verandert, veranderen ook de rituelen er om heen en kunnen we daarom spreken van een mega-trend.